Μουτσάνας Ελευθέριος

Παιδίατρος

ΥΠΝΟΣ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ: ΣΩΣΤΟ Ή ΛΑΘΟΣ

Ο ύπνος των γονιών μαζί με τα παιδιά τους είναι φαινόμενο με ηλικία ίση με την ηλικία του ανθρώπινου είδους! Αν ανατρέξει κανείς στην ιστορία θα δει ότι τα παιδιά κοιμόταν μαζί με τους γονείς τους μέχρι και τα μισά του εικοστού αιώνα.

Το παιδικό δωμάτιο είναι μια εξέλιξη της μορφής του σπιτικού σχετικά πρόσφατη-και στη χώρα μας-, αποτέλεσμα οικονομικής ανόδου αλλά και αλλαγής της παραδοσιακής αντίληψης. Ωστόσο, η μακρόχρονη συνήθεια του κοινού χώρου ύπνου γονέων-παιδιών δείχνει, εκτός από τα άλλα, ότι τα παιδιά των ανθρώπων έχουν την ανάγκη της παρουσίας των γονιών, τουλάχιστον κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Η συνήθεια αυτή συνεχίζει να διατηρείται σε πολλές χώρες του κόσμου, κυρίως στις ανατολικές, όπου τα ήθη και οι παραδόσεις διατηρούνται σχετικά σταθερά. Εκεί τα παιδιά κοιμούνται στο κρεβάτι με τη μητέρα ή και με τους δύο γονείς. Στη Δύση, όμως, και στη χώρα μας, όπου η μοντέρνα ζωή έχει επικρατήσει, τα μωρά κοιμούνται στην κούνια τους και τα μεγαλύτερα έχουν το δικό τους κρεβάτι και το δικό τους δωμάτιο.

Η εξέλιξη του Δυτικού πολιτισμού και η ανάπτυξη της κουλτούρας του ατομικισμού στη θέση της συλλογικότητας, βοήθησε να επικρατήσει η άποψη ότι οι γονείς, μέσω του ύπνου χωριστά, βοηθούν τα παιδιά τους να οικοδομήσουν χαρακτήρα ανεξάρτητο, χωρίς ανασφάλεια και με μεγάλη αυτοεκτίμηση. Δεν υπάρχει βεβαίως καμία απόδειξη ότι αυτό που κάνει τα παιδιά ανεξάρτητα είναι ο ύπνος σε χωριστό δωμάτιο! Για τους ανθρώπους των πιο παραδοσιακών κοινωνιών αυτό θεωρείται αφύσικο και, όταν το ακούνε το σχολιάζουν με μικρές κραυγές τρόμου. Θεωρούν ότι η πρακτική να κοιμούνται τα βρέφη και τα νήπια σε χωριστά δωμάτια είναι ισοδύναμη της παιδικής παραμέλησης. Στις δικές τους κοινωνίες η μητέρα κουβαλάει μαζί της το βρέφος, όπου και αν πάει, την ημέρα και κοιμάται μαζί του τη νύχτα κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής του. Αυτό κάνει τον ύπνο του παιδιού ευκολότερο. Στον Δυτικό κόσμο οι γονείς συνθέτουν μια ολόκληρη τελετουργία προκειμένου να εκπαιδευτεί το βρέφος τους να κοιμάται μόνο του, χρησιμοποιώντας νανουρίσματα, παραμύθια, κουκλάκια, πιπίλες, ειδικούς φωτισμούς, ρουχισμό και παρόλα αυτά ο ύπνος των μωρών είναι γεμάτος δυσκολίες.

Τα τελευταία χρόνια πάντως υπάρχει μια αύξηση του ποσοστού των γονιών που κοιμούνται με το παιδί τους, στο ίδιο δωμάτιο και συχνά στο ίδιο κρεβάτι, και οι ειδικοί άρχισαν να αναρωτιούνται τι είναι αυτό που τους κάνει να αδιαφορούν και να μην υπακούουν στις εντολές των επιστημονικών φορέων. Την απάντηση τη δίνουν έρευνες, τα αποτελέσματα των οποίων μας λένε τα εξής:

• Ο ύπνος στο ίδιο δωμάτιο και ακόμα περισσότερο στο ίδιο κρεβάτι, είναι η πιο κατάλληλη βιολογικά κατάσταση ύπνου για τον άνθρωπο - αρχέγονη και κοινή για όλα τα πρωτεύοντα θηλαστικά - γιατί ευνοεί το μητρικό θηλασμό.

• Η ασφάλεια του βρέφους είναι μεγαλύτερη. Αυτό οφείλεται στο ότι ο μητρικός θηλασμός λειτουργεί ρυθμιστικά και αυξάνει την εγρήγορση της μητέρας, επιτρέποντας την άμεση αντίδρασή της σε οποιοδήποτε συμβάν πιθανόν απειλητικό για τη ζωή του βρέφους. Έχει εντοπιστεί ότι οι μητέρες που θηλάζουν το μωρό και κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι με αυτό ξυπνάνε 30% συχνότερα σε σχέση με αυτές που δεν μοιράζονται το κρεβάτι με το μωρό τους. Δεν διαμορφώνεται η ίδια κατάσταση ασφάλειας για το μωρό που χρησιμοποιεί μπιμπερόν και δεν θηλάζει, ακόμα και αν κοιμάται στο μητρικό κρεβάτι, γιατί οι μητέρες που δεν θηλάζουν κοιμούνται με την πλάτη τους στο παιδί και αντιδρούν πολύ λιγότερο στις ανάγκες του κατά τη διάρκεια της νύχτας. Το ίδιο ανασφαλές είναι το βρέφος, όταν κοιμάται στο ίδιο κρεβάτι με τη γιαγιά ή με άλλο άτομο, ενώ ο ύπνος με τον πατέρα θεωρείται ασφαλής επιλογή (μετά τη μητέρα).

• Σε πολλές περιπτώσεις διαταραχών του ύπνου (εφιάλτες, νυχτερινοί τρόμοι, υπνοβασία) παρατηρήθηκε ότι τα παιδιά παρουσίασαν βελτίωση σε ποσοστό 25-40%, όταν άρχισαν να κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι με τους γονείς.

• Τα παιδιά που κοιμούνταν μαζί με τους γονείς βρέθηκε ότι ήταν περισσότερο ανεξάρτητα, πιο κοινωνικά και ευπροσάρμοστα και με περισσότερη αυτοπεποίθηση.

• Σε όλες τις περιπτώσεις αιφνιδίου θανάτου βρεφών στο γονεϊκό κρεβάτι, έχει βεβαιωθεί ότι η μοναδική αιτία δεν ήταν ο ύπνος μαζί με το παιδί, αλλά υπήρχαν και άλλοι σημαντικοί παράγοντες, όπως η χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών, το κάπνισμα ή η λήψη κατασταλτικών φαρμάκων από τους γονείς.

Με βάση τις νεότερες έρευνες η Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδιατρικής συστήνει πλέον το βρέφος να κοιμάται στο ίδιο δωμάτιο με τους γονείς, αλλά όχι και στο ίδιο κρεβάτι, γιατί έτσι μπορεί να αποφευχθεί ο κίνδυνος ατυχήματος (ασφυξία, στραγγαλισμός). Το βρέφος να είναι στην κούνια του και η κούνια να εφάπτεται του κρεβατιού των γονιών, από την πλευρά της μητέρας. Οι έρευνες, όμως, έχουν δείξει ότι τα παραπάνω ατυχήματα δεν συμβαίνουν, γιατί οι γονείς ενστικτωδώς κινούνται λιγότερο στο κρεβάτι, όταν ξέρουν πως το μοιράζονται με το μωρό τους και όταν δεν βρίσκονται υπό την επήρεια αλκοόλ, ναρκωτικών ή ηρεμιστικών φαρμάκων. Η πρόταση της Ακαδημίας, επιπλέον, έρχεται σε αντίθεση με την σύστασή της για αποκλειστικό μητρικό θηλασμό τουλάχιστον τους πρώτους 6 μήνες της ζωής του βρέφους, καθώς ο ύπνος στο ίδιο κρεβάτι με το μωρό είναι αναμφισβήτητα ισχυρός παράγοντας ενίσχυσης της γαλουχίας. Έτσι, αυτή η πρόταση προκαλεί σύγχυση στους γονείς.

Οι γονείς που επιλέγουν να κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι με το βρέφος περιγράφουν μια κατάσταση ψυχικής ηρεμίας, καθώς εξαφανίζεται το αίσθημα ανασφάλειας που τους δημιουργεί η απόσταση της κούνιας από το κρεβάτι τους. Οι μητέρες αναφέρουν πως κατορθώνουν να διατηρήσουν τη γαλουχία για περισσότερους μήνες. Ο μητρικός θηλασμός γίνεται με έναν πιο άμεσο τρόπο, απλό και εύκολο, αφού το βρέφος βρίσκεται δίπλα τους και δεν χρειάζεται μέσα στη νύχτα να ψάχνουν για τη σωστή θέση σίτισης. Επίσης, λόγω της πιο συχνής τοποθέτησης του μωρού στο στήθος ευοδώνεται η παραγωγή γάλακτος σε ποσότητα και διάρκεια. Ακόμα, οι γονείς αναφέρουν ότι ο ύπνος τους είναι ποιοτικά καλύτερος (αν συγκριθεί με τον ύπνο του μωρού χωριστά), μεγαλύτερης διάρκειας σε σύνολο, αν και διακεκομμένος. Αισθάνονται ασφαλείς γιατί μπορούν να παρατηρήσουν οποιαδήποτε στιγμή της νύχτας πώς αναπνέει το παιδί ή ακόμα και να διαπιστώσουν τους καρδιακούς παλμούς του. Σημαντικό κέρδος θεωρούν επίσης τον δεσμό που δημιουργείται, ειδικά ανάμεσα στη μητέρα και το βρέφος. Ο δεσμός αυτός είναι κέρδος για τη συναισθηματική και νευροαναπτυξιακή ωρίμαση του μικρού παιδιού, αλλά και για την ψυχική ισορροπία της μητέρας. Τέλος, οι συγκεκριμένοι γονείς εκφράζουν την άποψη ότι δεν καταλαβαίνουν τον λόγο απόρριψης μιας πατροπαράδοτης πρακτικής, που στο κάτω-κάτω δεν βλάπτει κανέναν. Επιγραμματικά, λοιπόν, από τις περιγραφές των γονέων που κοιμίζουν το βρέφος στο κρεβάτι τους καταλήγουμε στην εξής πεντάδα πλεονεκτημάτων:

• αίσθημα ασφάλειας,

• ενίσχυση γαλουχίας,

• επίβλεψη βρέφους,

• καλύτερη ποιότητα ύπνου,

• συναισθηματική ολοκλήρωση και ανάπτυξη δεσμού μητέρας-παιδιού.

Και τα μεγαλύτερα παιδιά, όμως, που κοιμούνται μαζί με τους γονείς τους νοιώθουν ασφάλεια και σιγουριά και το άγχος τους εξαφανίζεται όταν δεν αποχωρίζονται τη νύχτα από αυτούς.

Ένα σημείο που συνήθως ανησυχεί τους γονείς και ζητούν συμβουλευτική απάντηση είναι πότε πρέπει να πάει το παιδί να κοιμηθεί στο δικό του κρεβάτι και στο δικό του δωμάτιο και αν θα υπάρξουν ψυχολογικές επιπτώσεις, εφόσον αυτό αργήσει να επιτευχθεί. Η απάντηση είναι ότι δεν υπάρχει ηλικιακό όριο. Δεν υπάρχει καμία μελέτη που να υποδεικνύει συγκεκριμένη ηλικία, μετά την οποία η καθυστέρηση της μετάβασης σε «αυτόνομο» ύπνο, οδηγεί σε καθυστέρηση και σε άλλους τομείς. Κάποιες εργασίες παιδοψυχιάτρων καταλήγουν ότι ο ύπνος μαζί με τα παιδιά μπορεί να βοηθήσει τη σεξουαλική και κοινωνική ωριμότητα ενός παιδιού, ενώ άλλες συμπεραίνουν ότι δεν υπάρχει καμία επίδραση στην προσωπικότητα.

Ο ύπνος, λοιπόν, του παιδιού στο ίδιο κρεβάτι με τους γονείς δεν είναι περισσότερο επικίνδυνος από άλλες επιλογές, αρκεί οι γονείς να τηρούν ορισμένες προϋποθέσεις ασφαλείας:

• Να μη καπνίζουν, να μη πίνουν αλκοόλ, να μη χρησιμοποιούν κατασταλτικά φάρμακα (αντιισταμινικά και αγχολυτικά) και να μη κάνουν χρήση ναρκωτικών.

• Η μητέρα να μην είναι υπερβολικά κουρασμένη, με μειωμένες αντιδράσεις, και να θηλάζει.

• Το βρέφος να μην έχει γεννηθεί πρόωρο ή λιποβαρές.

• Να χρησιμοποιείται κρεβάτι και όχι καναπές, καθώς και διαφορετικό σκέπασμα για το βρέφος.

• Το δωμάτιο να έχει θερμοκρασία 18-22 βαθμών κελσίου και το βρέφος να μη φοράει υπερβολικά πολλά ρούχα.

Υπάρχουν, βέβαια, και γονείς που είναι πεπεισμένοι ότι το παιδί πρέπει να κοιμάται σε δικό του κρεβάτι στο δικό του δωμάτιο, κάτω από τις συνηθισμένες συνθήκες της οικογενειακής ζωής, και δεν πείθονται από τα καινούργια δεδομένα. Επιπλέον, σύμφωνα με πολλούς θεωρητικούς της ανατροφής στον Δυτικό Κόσμο η συνήθεια να κοιμάται το παιδί στο ίδιο δωμάτιο και στο κρεβάτι των γονιών είναι απαράδεκτη, ανεξάρτητα από τις αιτίες που επικαλούνται οι γονείς. Ισχυρίζονται ότι το γονεϊκό ζευγάρι πρέπει να έχει τη δική του προσωπική, συναισθηματική, και σεξουαλική σχέση και δεν πρέπει να τη μοιράζεται με κανέναν άλλο, ούτε βέβαια με τα παιδιά τους. Και αυτή η άποψη θα πρέπει να γίνει σεβαστή, αν αυτή η επιλογή είναι με κοινή απόφαση των γονέων και όχι αποτέλεσμα διαμαρτυρίας του ενός προς τον άλλον, διαφορετικά αυτό θα έχει αρνητική επίδραση στον ψυχισμό του παιδιού.